Jak uczyć o bezpieczeństwie w sieci – wnioski z debaty CDTalks

W czwartek, 15 grudnia w ramach cyklu „CDTalks, czyli debaty o edukacji” eksperci zaproszeni przez zespół Centralnego Domu Technologii i Fundację Polskiego Funduszu Rozwoju rozmawiali o cyberbezpieczeństwie i o tym, jak o nim uczyć młodzież i dzieci. To temat aktualny i bardzo potrzebny. Dlatego w dyskusji wzięli udział reprezentanci różnych środowisk – organizacji społecznych, biznesu, technologii i edukacji. Wszyscy zgodzili się, że edukacja w zakresie bezpieczeństwa w sieci musi być prowadzona zarówno w szkole przez nauczycieli, jak i poza szkołą przez rodziców i opiekunów.

W debatach CDTalks zawsze poruszane są tematy bieżące i ważne dla środowiska edukacyjnego. Tym razem postanowiono skupić się na kwestii cyberbezpieczeńtwa. O podzielenie się swoim doświadczeniem i rekomendacjami poproszono pięcioro ekspertów Annę Gwozdowską – redaktorkę portalu FakeHunter (PAP), Michała Krawczyka – analityka Instytutu Kościuszki, Aldonę Rumińską-Szalską – nauczycielkę i zwyciężczynię 3. edycji konkursu CDT „Edukacja Jutra”, Annę Rywczyńską – kierowniczkę Zespołu Edukacji Cyfrowej w NASK oraz Tomasza Szporlendowskiego – prawnika i starszego specjalistę ds. współpracy z organami ścigania w Allegro. Moderatorką rozmowy została redaktorka naczelna CyberDefence24.pl Nikola Bochyńska.

Wydarzenie rozpoczęła Anna Sokołowska, dyrektorka Centralnego Domu Technologii, opowiadając o projekcie „Cyberbezpieczni” realizowanym przez CDT i Fundację PFR. Projekt ma na celu promowanie wiedzy z zakresu bezpieczeństwa w sieci i składa się z kilku komponentów - warsztatów dla uczniów i nauczycieli, konkursu na scenariusz lekcji oraz szerokich działań edukacyjnych takich, jak chociażby debata CDTalks. Podczas warsztatów, których przeprowadzono już prawie 70 dla ponad 1500 uczestników, jest mowa o tym, jak unikać oszustw w Internecie, walczyć z dezinformacją i żyć w świecie mediów społecznych, żeby nie było to szkodliwe, a wspomagało procesy społeczne. Działania edukacyjne nadal trwają i są realizowane bezpłatnie dla wszystkich odbiorców. Projekt jest finansowany ze środków Kancelarii Prezesa Rady Ministrów w ramach ogólnopolskiego programu rozwoju kompetencji uczniów i nauczycieli „Cyberbezpieczni”.

Skuteczna edukacja o cyberbezpieczeństwie, czyli jaka

Na pierwsze pytanie o przepis na skuteczną edukację o cyberbezpieczeństwie, Anna Rywczyńska odpowiedziała, że należy szukać potrzeb, zamiast rzucać ideami, a przede wszystkim dostosować język do grupy odbiorców i bazować na przykładach z życia. Aldona Rumińska-Szalska podkreśliła istotę podejmowania tematu cyberprzemocy na co dzień, podczas zajęć kreatywnych i twórczych zarówno w domu, jak i w szkole. Przypomniała również o czymś, o czym często wszyscy zapominamy – że dzieci są pełnoprawnymi uczestnikami Internetu. O swoim doświadczeniu w pracy z młodymi ludźmi opowiedział Tomasz Szporlendowski. Okazuje się, że młodzież wie o zagrożeniach w sieci, ale nie jest w stanie ich nazwać i wskazać jakie skutki mogą przynieść. Anna Gwozdowska zauważyła, że dzieci bardziej fascynują manipulacje obrazem, na przykład deepfake, a nie tak jak dorosłych – manipulacje słowem. W konkluzji redaktorka podkreśliła jak ważne jest, aby być na bieżąco z nowinkami technologicznymi.

Za najważniejszych mentorów w kwestii cyberbezpieczeństwa Michał Krawczyk podał nauczycieli, tym samym dostrzegł wielkie zalety szkolenia pedagogów, a poprzez nich dotarcie do szerokiej grupy uczniów. Analityk zaproponował również uzupełnianie warsztatów o naukę krytycznego myślenia, a jako swój ulubiony sposób edukacji wskazał gamification (grywalizacja – wykorzystywanie elementów gier i technik projektowania gier w nauczaniu- przyp. autora). Nie zgodziła się z tym podejściem Anna Gwozdowska, która uważa, że wrażliwości na nieprawdę i rozróżniania prawdy od fałszu uczy nas dom. Głos w dyskusji zabrała także Anna Rywczyńska, która zauważa, że nie każdy ma szczęście, żeby mieć świadomych i wykształconych rodziców i to właśnie zadaniem szkoły powinno być uzupełnianie tych braków. Reprezentantka NASK wskazała również na częsty problem przybierania przez rodziców roli limitatorów i kontrolerów, zamiast przewodników.

Kiedy i gdzie uczyć o cyberbezpieczeństwie

W drugiej części debaty rozmówcy próbowali znaleźć odpowiedź na pytanie o to czy istnieje optymalny czas i miejsce na nauczanie o cyberbezpieczeństwie. Aldona Rumińska-Szalska zauważa, że niestety eskalacja cyberprzemocy zazwyczaj ma miejsce na gruncie szkolnym, a mimo to nauczyciel czy pedagog dowiadują się o problemie dopiero wtedy, kiedy jest on już zbyt zaawansowany. Nauczycielka zauważa również, że często w ocenie dziecka jeden niemiły komentarz w sieci wyrasta do rangi wielkich problemów, a to prowadzi do braku skupienia na lekcjach i w konsekwencji do dużych zaległości w nauce. Ostatecznie wszyscy rozmówcy doszli do wniosku, że zarówno rola rodziców, jak i pedagogów jest istotna, a w szkolnictwie potrzebne są zmiany systemowe, które ułatwią włączenie tematyki bezpieczeństwa w sieci do podstawy programowej.

W kontekście promowania cyberbezpieczeństwa zamiast wprowadzania dodatkowych przedmiotów debatanci zaproponowali uzupełnienie podstawy programowej wszystkich przedmiotów o te zagadnienia – na historii uczyć o dezinformacji, na geografii szukania źródeł, a na polskim o netykiecie. Zapytani o rekomendacje wskazali kolejno strony monitorujące i dementujące fake newsy, obserwację dzieci ich potrzeb, korzystanie z dostępnych źródeł, podejmowanie trudnych tematów, uważne słuchanie młodzieży i budowanie pozytywnych nawyków. Na koniec Tomasz Szporlendowski, w ramach przestrogi,  przywołał postać największego hakera w historii – Kevina Mitnicka który, jak sam wskazywał, nie łamał haseł, a ludzi – i dodał, że cyberprzemoc bazuje na problemach w relacjach, na braku zaufania i codziennej rozmowy.

Debatą CDTalks zespół edukacyjny Centralnego Domu Technologii podsumował swój ogólnopolski projekt, ale też zachęcił do dalszej dyskusji i włączenia do niej reprezentantów wielu środowisk.