O etyce i technologiach – podsumowujemy drugą debatę z cyklu CDTalks

17 marca spotkaliśmy się na wydarzeniu Etyczne dylematy rozwoju technologii i, wspólnie ze zgromadzonymi ekspertami – przedstawicielami świata nauki, biznesu oraz technologii – rozmawialiśmy o tym jakie możliwości i zagrożenia niesie ze sobą postęp technologiczny. Staraliśmy się odpowiedzieć na pytania o to czy technologia może być dobra lub zła, jak mówić o technologiach, aby nie budziły lęku, i jakie wyzwania czekają nas w przyszłości na styku etyki i rozwoju technologicznego.

Uważamy, że nadszedł czas, aby rozmowy na temat etyki w technologii stały się ważnym elementem dyskursu publicznego. Postęp naukowo-technologiczny staje się coraz bardziej wyraźny i obecny w naszym życiu. Urządzenia i wynalazki – począwszy od komputerów i smartfonów z szeregiem aplikacji, po koncepcje smart home i smart city – niosą ze sobą wiele korzyści, jednakże ich rozwój musi iść w parze z pogłębioną refleksją nad etycznymi aspektami tego rozwoju.

– mówi Magdalena Grzankowska, Prezes Fundacji PFR.

W panelu eksperckim wzięli udział dr Maciej Kawecki – Prezes Zarządu Instytutu Polska Przyszłości im. Stanisława Lema, Wyższa Szkoła Bankowa w Warszawie, dr Magdalena Piech – Chair of European Tech Alliance i Head of Regulatory Affairs w Allegro.pl, dr Konrad Maj – Kierownik Centrum Innowacji Społecznych i Technologicznych HumanTech, SWPS Uniwersytet Humanistycznospołeczny Tomasz Fill – Wiceprezes Zarządu Polskiego Funduszu Rozwoju, Eryk Mistewicz – Prezes Instytutu Nowych Mediów oraz dr Joanna Foryś – Koordynator Unibota, jednostki edukacyjnej Uniwersytetu Otwartego w Uniwersytecie Śląskim w Katowicach.

W pierwszej części debaty eksperci dyskutowali o relacji człowieka z nowymi technologiami i zastanawiali się nad tym na ile ludzie mogą świadomie kształtować rozwój technologii. Jako pierwszy głos zabrał dr Maciej Kawecki, który podkreślił, że w rozwój nowych technologii wpisana jest zmienność i nowość. Coraz częściej w ogóle nie mówimy o takim terminie jak „technologie”, tylko zestawiamy go ze słowem „nowe”. 

„Nowe technologie”- to jest zwrot, którego używamy w przestrzeni publicznej. To o czym mówimy to jest lęk przed nowością, bardzo często również lęk przed czymś nieznanym, dlatego że nowość, zmienność, wpisana w rozwój technologii powodują, że ona dla ogromnego odsetku społeczeństwa jest w jakiś sposób nieznana. Zawsze tak będzie. Lęk przed czymś nowym i dodatkowo jeszcze nieznanym to jest coś co nam rzeczywiście towarzyszy.

– mówi dr Maciej Kawecki.

Dr Kawecki przytoczył statystyki, z których wynika, że w 2019 roku w Polsce 53% osób w wieku od 63 do 74 nie miało nigdy dostępu do Internetu. „Byliśmy na szóstym miejscu w Unii Europejskiej i nasz odsetek przekracza 20% względem średniej unijnej w tej grupie wiekowej, która wynosi 33%. Wydaje mi się, że pandemia trochę ten odsetek zmniejszyła, ale on jest cały czas uderzający” – kontynuował dr Kawecki.

Następnie głos zabrała dr Magdalena Piech. Na pytanie o to czy poprzez regulacje prawne możemy zmniejszać lęk przed technologiami stwierdziła, że na poziom lęku przed nowościami wpływa szereg czynników takich jak choćby poziom wykształcenia, system edukacji, to na ile środowisko jest innowacyjne, na ile współpracujemy między biznesem a uczelniami. Jej zadaniem prawo odgrywa tutaj istotną rolę. O czym świadczy fakt, że w procesie legislacyjnym unijnym można się spotkać z takim stwierdzeniem, iż konsumenci korzystając z Internetu nie czują się bezpiecznie, nie mają zaufania, więc trzeba ten obszar uregulować prawnie. Celem stanowienia prawa jest także ustalanie standardów, ewentualnie sankcjonowanie działań niepożądanych. Dr Piech zgodziła się z przedmówcą w kwestii lęku przed nieznanym. Według Pani Piech jeśli czegoś nie rozumiemy, to jesteśmy siłą rzeczy nieufni.

W tej chwili, od rozpoczęcia kadencji Komisji Europejskiej, rozpoczęła się bezprecedensowa tendencja do regulowania bardzo szeroko technologii - zarówno funkcjonowania platform internetowych, jak i zasad konkurowania pomiędzy tak zwanymi gatekeeper’ami, czyli strażnikami bram w środowisku cyfrowym. Przed nami jeszcze regulacja sztucznej inteligencji i szeroko rozumianego wykorzystywania danych w gospodarce, więc kwestii absolutnie kluczowych dla nowych technologii.

– dodała dr Magdalena Piech.

Kolejne pytanie o to jakie znaczenie ma komunikacja w kontekście rozwoju nowych technologii skierowano do Tomasz Filla. Stwierdził on, że dzisiaj firmy technologiczne mają przewagę nad swoimi odbiorcami oraz regulatorami na poziomie europejskim. Ta przewaga wynika z dysproporcji w poziomie  wiedzy na temat technologii, które te firmy wdrażają i które upowszechniają. Koronawirus sprawił, że na stałe zmienił się styl naszej pracy, a tym bardziej styl konsumpcji nowych technologii. Kluczowe obecnie jest zapobieganie manipulacją, które mogą być związane z wprowadzaniem nowych technologii, takich jak deep fake, to jest wyzwanie z którym się będą się mierzyć eksperci od komunikacji.

Eryk Mistewicz odwołując się do obszaru legislacji stwierdził, że jego zdaniem regulacji w obszarze technologii nie jest za dużo, raczej należy uznać, że jest za mało regulacji mądrych. Ogromne znaczenie dla kierunku prawodawstwa mają duże koncerny technologiczne. Kiedyś były to koncerny zbrojeniowe, farmaceutyczne i tytoniowe, a teraz palmę pierwszeństwa przejęli giganci technologiczni. Obecnie mamy początek dyskusji o etyce w technologii, a jednym z aktualnych przykładów są rozmowy o wprowadzeniu paszportu sanitarnego. Kluczowe pytanie jego zdaniem dotyczy tego kto ma mieć władzę nad wiedzą? Przypomniał, że konta na kanałach społecznościowych nie są własnością ich użytkowników, a właścicieli tych kanałów.

Na inny obszar relacji człowiek-technologia zwrócił uwagę kolejny panelista, dr Konrad Maj. Na pytanie o to co się dzieje w naszych głowach, gdy powstają innowacje wskazał, że musimy sobie uzmysłowić, że w tej chwili innowacje powstają trochę inaczej niż kiedyś. Wcześniej innowacje były domeną wynalazców, a obecnie innowacyjność się zdemokratyzowała, ponieważ każdy ma dostęp do Internetu i do źródeł informacji. Znamy już kilka takich przykładów, gdy człowiek, który ma kilkanaście lat staje się wynalazcą i zaczyna „mieszać” w świecie gigantów technologicznych. Duże firmy starają się ściągnąć do siebie start-up’y. Dr Maj przyznał, że już nawet uniwersytety nie są takimi miejscami, gdzie wynalazczość się tworzy, ale na szczęście powstaje system instytucji, które wspierają innowacyjność. 

Nowe technologie, kanały społecznościowe pozwalają łączyć się obecnym wynalazcom ze sobą. Kiedyś innowacje tworzyły jednostki, jakieś małe zespoły, teraz mamy do czynienia nawet z międzynarodowymi zespołami. Musimy pamiętać, że nie ma technologii obojętnych dla ludzkości. Technologia zawsze nam coś daje, ale nam też coś odbiera. Każda technologia nas też zmienia jako ludzi.

 – dodał dr Konrad Maj.

W kontekście wpływu technologii na młodych ludzi i dzieci dr Konrad Maj sugerował wprowadzenie w życie dwóch zasad. Pierwsza - nie tak wcześnie, druga - nie tak dużo. Ponadto, jego zdaniem warto, aby specjaliści w zakresie nowych technologii otworzyli się na specjalistów z innych dziedzin, żeby z każdej strony tę technologię móc analizować. Według niego idealnie by było, gdyby zespoły tworzące nowe technologie były interdyscyplinarne. 

W drugiej części debaty paneliści zastanawiali się nad tym czy technologie mogą być dobre lub złe. Odpowiadając na to pytanie, dr Kawecki przypomniał utwór Stanisława Lema „Summa technologiae”. Stanisław Lem odpowiadał w nim na pytanie w jaki sposób człowiek tworzy technologie i odpowiedział, że tworzy je na swój wzór i podobieństwo i dlatego ma tendencje przekraczania granicy człowieczeństwa, której nie powinien przekroczyć.

Pierwsza głos zabrała dr Joanna Foryś, która nawiązała do słów profesora Tadeusiewicza z  AGH i wskazała, ze technologie powinno się tworzyć, aby odciążać człowieka, aby przejąć od niego monotonne powtarzalne i przewidywalne czynności. Człowiek jako istota myśląca powinien zająć się pracą kreatywną. Dr Foryś opowiedziała o inicjatywie jaką podjął jej instytut na Uniwersytecie Śląskim, wskazując, że jej celem jest podkreślenie i zachęcenie dzieci do kreatywności.

Chcemy, aby dzieci wchodziły w dorosłość z pozytywnym doświadczeniem. Jestem wielka entuzjastką technologii w edukacji.

– powiedziała dr Foryś.

Równie pozytywnie na temat znaczenia technologii wypowiedziała się dr Piech. Jej zdaniem technologie są narzędziem, które powinny nam pomagać w różnych aspektach życia. Sytuacja covidowa pokazała, że technologia może nam bardzo pomagać. Przykładem dobrego wykorzystania możliwości jakie daje cyfrowy świat w czasie epidemii była inicjatywa firmy Allegro, które udostępniło przedsiębiorcom,  zamykającym swoje offline’owe biznesy, narzędzia do przeniesienia biznesu do sieci.

Zdaniem Tomasza Filla wszyscy widzą korzyści wynikające z wykorzystaniu technologii w biznesie, tam gdzie są pomocne w tych obszarach gdzie wspierają ludzkość. Zagrożenia są jego zdaniem związane z drugim aspektem – wymianą informacji. teraz każdy z nas może być medium dzięki technologiom i tu pojawiają się niebezpieczeństwa, które jest ciężko regulować,  i które mogą prowadzić do napięć między ludźmi.

Na koniec debaty każdy z panelistów podsumował swoje przemyślenia na temat etycznych dylematów rozwoju technologii. Dr Foryś podkreśliła, że błyskawicznie rozwijająca się robotyzacja i automatyzacja to era ludzi kreatywnych. Eryk Mistewicz wskazał, iż refleksji o etyce w technologiach jest wciąż za mało. Dr Konrad Maj przestrzegł, abyśmy nie szukali szczęścia w technologii – one mogą nam polepszyć i wydłużyć życie, ale tylko jeżeli będziemy o tym mądrzej myśleli i mądrzej ją projektowali. W tym może pomóc szersze spojrzenie i współpraca transdyscyplinarna przy tworzeniu nowych rozwiązań technologicznych. Dr Kawecki ponownie podkreślił, że należy patrzeć na technologię przez pryzmat człowieczeństwa - nie powinniśmy hamować rozwoju technologii powołując się na etykę, ale zostawić w technologiach to co ludzkie. Dr Piech natomiast podkreśliła, iż omawiany temat jest bardzo złożony, ale dużą wartość ma wymiana wiedzy na styku praktyków technologii, prawników, bo taka wymiana ma wartość na gruncie edukowania siebie nawzajem.

Całą debatę można obejrzeć na kanale YouTube CDT:

Debatą na temat etycznych dylematów rozwoju technologii Fundacja PFR włączyła się w obchody setnej rocznicy urodzin Stanisława Lema, zaplanowane w ramach nowego projektu –  „Rok Lema w CDT”.